Ogrodzenia ochronne jako elementy bezpieczeństwa podlegające oznakowaniu CE

Automatyzacja procesów produkcyjnych powoduje, że coraz więcej linii technologicznych nie wymaga stałej interwencji operatorów. Obszary takie są wygradzane przy pomocy konstrukcji ochronnych, jakimi są ogrodzenia – najczęściej w postaci paneli z wypełnieniem ażurowym (siatki). Jednocześnie, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, tego rodzaju konstrukcje są elementami bezpieczeństwa w rozumieniu wymagań zasadniczych dotyczących maszyn. Powoduje to konieczność przeprowadzenia procedury oceny zgodności, wystawienia deklaracji zgodności WE oraz oznakowania znakiem CE – analogicznie jak w przypadku maszyn. Obowiązek prawny w tym zakresie nie zawsze ma zastosowanie. W artykule zostanie przedstawiona interpretacja przepisów bazująca na wytycznych Komisji Europejskiej.

Wprowadzenie

Implementacja do prawodawstwa polskiego przepisów Dyrektywy maszynowej 2006/42/WE spowodowała, iż wymagania zasadnicze w tym zakresie są interpretowane jako obowiązki wyłącznie producentów maszyn. Jednocześnie, czytając zakres przedmiotowy rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn¹ (zwanego dalej: rozporządzeniem) okazuje się, że ma ono zastosowanie m.in. także do elementów bezpieczeństwa.

Rysunek 1. Przykładowe ogrodzenie ochronne linii technologicznej
(źródło: https://www.haberkorn.pl/stalowe-ogrodzenia/)

Takimi elementami bezpieczeństwa są ogrodzenia ochronne powszechnie stosowane w zabezpieczaniu stref niebezpiecznych całych obszarów procesów produkcyjnych, gdzie nie jest wymagana stała obsługa i obecność operatorów. Ogrodzenia takie budowane są jako konstrukcje, które separują pracowników od stref niebezpiecznych maszyn bądź linii technologicznych. Ma to miejsce zarówno podczas modernizacji, dostosowań do wymagań bezpieczeństwa technicznego, jak również przy budowie nowych maszyn lub tworzeniu zespołów maszyn. Bardzo często obowiązek taki spoczywa na użytkownikach maszyn, którzy nie są świadomi swojej odpowiedzialności wynikającej z przepisów dotyczących oceny zgodności. Powszechny jest bowiem brak świadomości, że w aspekcie bezpieczeństwa maszyn, deklaracja zgodności WE i oznakowanie znakiem CE nie dotyczy wyłącznie samych maszyn, ale obejmuje także elementy bezpieczeństwa.

Artykuł ten nie dotyczy kwestii doboru i parametrów technicznych ogrodzeń ochronnych², lecz ma na celu prawną analizę obowiązków w zakresie spełniania wymagań zasadniczych przez tego rodzaju konstrukcje bezpieczeństwa.

1. Elementy bezpieczeństwa w zakresie przedmiotowym wymagań zasadniczych

Aby właściwie zrozumieć problematykę zawartą w artykule, należy poddać analizie zakres przedmiotowy rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (zwanego dalej rozporządzeniem), które stanowi implementację do prawodawstwa polskiego zapisów Dyrektywy 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn (Dyrektywa maszynowa).

Zgodnie z § 3 pkt 3 ww. rozporządzenia, ma ono zastosowanie do elementów bezpieczeństwa definiowanych jako: elementy, które służą do spełnienia funkcji bezpieczeństwa i są wprowadzane do obrotu oddzielnie. Są to takie elementy, których uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie zagraża bezpieczeństwu osób, a jednocześnie nie są one niezbędne do działania maszyny lub można je zastąpić zwykłymi elementami tak, aby maszyna mogła działać. Wobec powyższego, elementy bezpieczeństwa to takie elementy, które zgodnie z przeznaczeniem określonym przez ich producenta, mają być montowane w maszynie wyłącznie w celu pełnienia funkcji ochronnej.

Od powyższego istnieje jednak wyjątek: przepisów rozporządzenia nie stosuje się do elementów bezpieczeństwa przeznaczonych do użytku jako części zamienne identycznych elementów i dostarczonych przez producenta oryginalnej maszyny.

Rozporządzenie, w załączniku nr 1³ określa orientacyjny wykaz kategorii elementów bezpieczeństwa, w które zazwyczaj wyposaża się maszyny. Przedmiotowy wykaz jest orientacyjny, a co za tym idzie nie stanowi katalogu zamkniętego, lecz służy zrozumieniu definicji wskazanej w przepisie. Dlatego każdy element, spełniający kryteria przytoczonej wcześniej definicji, należy uznać za element bezpieczeństwa wchodzący w zakres stosowania rozporządzenia, a co za tym idzie dyrektywy w sprawie maszyn – nawet jeżeli nie został wprost wymieniony a wykazie podanym w załączniku nr 1.

2. Ogrodzenia ochronne jako elementy bezpieczeństwa

Zgodnie z przedstawioną w poprzednim rozdziale definicją, elementy bezpieczeństwa to takie elementy, które zgodnie z przeznaczeniem określonym przez ich producenta, mają być montowane w maszynie wyłącznie w celu pełnienia funkcji ochronnej. Jedną z kategorii elementów bezpieczeństwa wskazanych w pkt 7 załącznika nr 1 do rozporządzenia są osłony i urządzenia ochronne zaprojektowane w celu ochrony osób przed zagrożeniami generowanymi podczas prawidłowej pracy maszyny.

Wg definicji podanej w § 3 pkt 13 rozporządzenia osłona, to część maszyny, w postaci bariery materialnej, przeznaczona specjalnie do zapewnienia ochrony. Osłony stanowią fizyczną barierę zapobiegającą dostępowi do ruchomych części związanych z procesem podczas niebezpiecznych ruchów elementów maszyn. Funkcja ochronna ogrodzenia może działać dwukierunkowo: jako zabezpieczenie przed wejściem do strefy zagrożenia, jak i bariera w przypadku ryzyka wyrzucenia przedmiotów w kierunku pracowników przebywających w bezpośrednim otoczeniu maszyny⁴.

Wobec powyższego, ogrodzenia ochronne z tytułu pełnionej funkcji bezpieczeństwa są rodzajem osłony, gdyż prawidłowo dobrane stanowią skuteczne zabezpieczenie przed dostępem do stref niebezpiecznych. Ogrodzenia ochronne są powszechnie stosowane jako jeden ze sposobów zapobiegania dostępowi do stref niebezpiecznych wokół pojedynczej maszyny lub zespołów maszyn.

¹(Dz.U. Nr 199, poz. 1228 ze zm.)
²które są przedmiotem Polskiej Normy PN-EN ISO 13857:2020-03 Bezpieczeństwo maszyn – Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych
³Co odpowiada załącznikowi V do dyrektywy w sprawie maszyn
⁴Co wymaga właściwego zaprojektowania i wykonania, z uwzględnieniem wytycznych Polskiej Normy PN-EN ISO 14120 Bezpieczeństwo maszyn – Osłony – Ogólne wymagania dotyczące projektowania i budowy osłon stałych i ruchomych
⁵wg wytycznych Polskiej Normy PN-EN ISO 13857 Bezpieczeństwo maszyn – Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych

Autor: Radosław Gonet